صفر؛ عددی که از «هیچ» آغاز شد و جهان را متحول کرد

«صفر» در نگاه اول نشان‌دهنده هیچ و نبودن است. ما با صفر، نبود یا فقدان یک چیز را بیان می‌کنیم. اما سؤال مهم اینجاست: اگر صفر یعنی هیچ، پس چرا اصلاً یک عد‌د است؟

از تمدن‌های باستان تا هند؛ مسیر شکل‌گیری صفر

در رم، یونان و حتی مصر باستان، مفهومی به نام صفر وجود نداشت. آن‌ها از عددی برای نمایش «هیچ» استفاده نمی‌کردند. بابلونی‌ها در سیستم عددی خود گاهی یک جای خالی می‌گذاشتند تا نبود مقدار را نشان دهند، اما همچنان صفر به عنوان یک عدد مستقل برایشان تعریف نشده بود.

این مفهوم مهم در هند باستان شکل گرفت. ریاضیدانانی چون براماگوپتا و پس از او آریابهاتا اولین کسانی بودند که صفر را معنا کردند. آن‌ها برخوردی عددی و ریاضی با صفر داشتند و فرمول‌های مختلفی برای آن نوشتند؛ مثل:

• a + 0 = a

• a – 0 = a

و بسیاری از قواعد اولیه ریاضی که امروز بدیهی به نظر می‌رسند.

از مفهوم «هیچ» تا پیدایش منفی‌ها و تعادل

به‌رغم اینکه صفر مفهوم «هیچ» را منتقل می‌کند، از دل همین هیچ، بسیاری مفاهیم بزرگ به وجود آمد.
در گذشته اگر کسی چند الاغ داشت و آن‌ها می‌مردند، سپس الاغی را قرض می‌گرفت و آن هم در راه می‌مرد، این وضعیت فقط نشان از بدشانسی او نداشت؛ بلکه معنای جدیدی داشت:

او منفی یک الاغ داشت!

چرا؟ چون اگر دوباره الاغی به دست می‌آورد، باید آن را پس می‌داد. این مفهوم «عدد منفی» تنها زمانی معنی پیدا می‌کند که صفر وجود داشته باشد. صفر بود که جایگاهی برای اعداد زیر صفر ایجاد کرد و مفهوم:

• خنثی بودن

• تعادل

• تقارن

را وارد دنیای ریاضیات و فلسفه کرد.

نقش محمد خوارزمی؛ از صفر تا الگوریتم

دانشمند بزرگ ایرانی، محمد خوارزمی — یا همان «ممد خوارزمی» به شوخی امروزی — نقش بزرگی در گسترش صفر داشت. او این مفهوم را از روزنهٔ دانش یونان و هند بیرون کشید، در کتاب‌های جبر خود به کار گرفت و آن را در سراسر اروپا و آسیا گسترش داد.

تمام آن‌چه امروز در «جبر» می‌شناسیم، بخش مهمی از آن بر پایه کارهای خوارزمی است.

واژهٔ Algorithm (الگوریتم) نیز از نام او برگرفته شده و نشان می‌دهد که او بنیان‌گذار یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم دنیای محاسبات مدرن است.

صفر؛ پایه‌ای برای فلسفه، ریاضیات و متافیزیک

صفر تنها یک عدد نیست؛ مفهومی است که به ما اجازه داد:

• «هیچ» را به صورت ریاضی درک کنیم

• اعداد منفی را تعریف کنیم

• ساختارهای جبری را شکل دهیم

• به زبان فلسفی، مفهوم عدم را بهتر بفهمیم

و از دل نبودن، بسیاری از بودن‌ها را بسازیم.

اگر به این نوع موضوعات علاقه داری، در یوتیوب به‌طور مفصل‌تر درباره‌شان صحبت کرده‌ایم.
اگر دوست داری بیشتر از این مباحث ببینی، حتماً ما را دنبال کن.